Als we een bezoek brengen aan de Chinese begraafplaats in Paramaribo, Suriname, dan brengen we eigenlijk ook een bezoek aan Sydney Kam en Jacqueline Lieuw-Jen-Tai. Zij liggen hier beiden naast elkaar begraven.
In mijn zoektocht naar meer informatie over Jacqueline haar ouders, vertelde Dennis Lee-Kong mij dat haar ouders op de Chinese begraafplaats zijn begraven. Hij liet mij een zwart-witte foto van hun graf zien. Hij had die gekregen van Carl Lieuw Jen Tai. Hijzelf was er later ook nog een keer geweest en liet mij een recentere kleurenfoto van het graf zien. De Nederlandse tekst was nog leesbaar, maar de Chinese karakters niet tot nauwelijks. En juist die Chinese karakters hadden mijn interesse, want als het goed is zou daar worden aangegeven uit welk Chinees dorp of stad Jacqueline haar ouders afkomstig waren voordat ze aan het begin van de 20ste eeuw naar Suriname vertrokken.
Met beide foto’s op onze telefoon, gaan we op zoek naar hun graven op de begraafplaats. We groeten even opa Sydney en oma Jacqueline voordat onze ogen scannend over het terrein gaan op zoek naar een geel graf met een bruin kruis erop. En die vinden we al snel. Slechts een paar rijen verder vinden we al de graven van Lieuw-Jen-Tai en Chin-Mook-Khan.
Even proberen we de Chinese teksten nog te fotograferen of over te zetten op papier, maar aangezien we geen kennis hebben van de Chinese taal, lukt het ons niet. We besluiten op zoek te gaan naar de beheerder van de begraafplaats. Dat is meneer Vorswijk, die al meer dan 20 jaar de beheerder van deze begraafplaats is. Hij heeft zich het Chinese schrift eigen gemaakt, dus is het voor hem geen probleem om de grafstenen tegen betaling schoon te maken en het schrift weer opnieuw met zwarte verf in te tekenen.
Enkele dagen later keren we terug naar de begraafplaats. De grafstenen zijn schoongemaakt en we maken de benodigde foto’s van de grafstenen, zodat we mensen kunnen vragen om deze teksten voor ons te vertalen.
Als eerste gaan we bij meneer Li langs. Hij is op dit moment de penningmeester van de Chinese begraafplaats en runt een supermarkt in Paramaribo-Noord. Hij vertaalt voor ons met gemak de Chinese tekens naar het Hakka.
Als eerste de vertaling van de Chinese tekens op het grafsteen van Lieuw Jen Tai. De kleine cluster aan de linkerkant zijn de Chinese roepnamen van de zes zonen. Namen die in de familie niet tot nauwelijks bekend zijn. Ik heb de namen fonetisch opgeschreven met tussen haakjes de Nederlandse namen van de kinderen Lieuw Jen Tai.
- Qui Hing (Alfred)
- A Sieuw (Willem)
- Con Jung (Alex)
- A Sang (James)
- A Jong (Chas)
- A Man (Leo)
Onder de namen van de zonen, staat de zevende maand van 1957. Dit is de datum van de plaatsing van het grafsteen. In het midden staat de naam van Lieuw Jen Tai in Chinees schrift. Helemaal aan de rechterkant staat de plaats geschreven waar hij vandaan komt. Dat is uit de provincie Guangdong, de prefectuur Dongguan, de stad TangLi en dan het dorpje Bai Sha Wei
En dan is de grafsteen van Magdalena Chin-Mook-Khan aan de beurt. Aan de linkerkant staat de datum van plaatsing van de grafsteen. Dat is augustus 1959. Daarna volgt dezelfde cluster van Chinese tekens als bij Lieuw Jen Tai, ofwel de namen van haar zonen. Volgens meneer Li staat in het midden dat zij de vrouw is van Lieuw Jen Tai. William Man a Hing vertaalde haar naam als Chin Moo-Khon vrouw van Lieuw Jen Tai. Helemaal aan de rechterkant staat bij haar dezelfde plaatsnaam als bij Lieuw Jen Tai. Dat zou betekenen dat zij beiden uit hetzelfde dorp afkomstig zijn of dat zij vanuit dit dorp naar Suriname is vertrokken.
Als we nog wat napraten met meneer Vorswijk, dan weet hij ons te vertellen dat vroeger de graven gereserveerd konden worden. Daarom zie je ook diverse lege plekken op de begraafplaats of zie je graven van mensen die in bijvoorbeeld Amsterdam zijn overleden, maar hier op de Chinese begraafplaats liggen begraven. Dat zijn gereserveerde begraafplaatsen geweest. Nu kunnen er geen graven meer worden gereserveerd, alleen als de partner is overleden, dan kan het naastgelegen graf worden gereserveerd voor de overgebleven partner. Daarom zie je op de Chinese begraafplaats vaak partners naast elkaar op de begraafplaats liggen, zoals ook Sydney Kam en Jacqueline Lieuw-Jen-Tai naast elkaar liggen.
Om op de Chinese begraafplaats begraven te worden moet je van Chinese afkomst zijn of met een Chinees zijn getrouwd. Zo zagen wij bijvoorbeeld ook een graf van ene Jubitana, een inheemse naam.
De graven zijn ook voor altijd. Dus niet zoals bij de katholieke begraafplaats, waar je een recht voor 20 jaar koopt. Ook op de Chinese begraafplaats worden graven geruimd, maar dan op vrijwillige basis door familieleden. Zij willen dan de restanten cremeren om bijvoorbeeld mee te nemen naar China of een ander land. De band met de voorouders is in traditionele gezinnen nog steeds erg sterk. Het verklaart voor mij in ieder geval enkele van de leeggeruimde graven die ik op de begraafplaats zie. Deze leeggekomen graven worden niet opnieuw uitgegeven. Meneer Vorswijk zegt dat geen enkele Chinees in andermans graf begraven wil worden.
Bij het bestuderen van de grafstenen van Jacqueline haar ouders, zijn twee zaken ons opvallen. Zo staat op het grafsteen van Lieuw Jen Tai een Nederlandse voornaam, Peters J.. Op alle geboorte- en doopakten van de kinderen worden deze Nederlandse voornamen niet genoemd, maar bij de persoonskaarten van de volkstelling in 1950 tref ik wel een Petrus Lieuw Jen Tai aan, wonende aan de Fredericistraat 40 en getrouwd met Chin-Mook-Khan. Deze naamkaart onthult nog veel meer interessante informatie. Zo staan daar de namen van zijn ouders op en een melding van wanneer en waar Lieuw Jen Tai en Chin Mook Khan zijn getrouwd. Dat is in 1901 in China. Ergens tussen 1921 (toen hij zich nog Lieuw Jen Tai noemde) en 1950 moet Lieuw Jen Tai zijn bekeerd tot de katholieke kerk. Wanneer dat exact is, dat is nog een onderzoek waard bij het bisdom van Suriname. Misschien is de door hem opgegeven geboortedatum ook een aanwijzing daarvoor.
Ps. De handtekening op de persoonskaart lijkt die van Chas Lieuw Jen Tai te zijn.
Ten tweede vragen wij ons nu af of Chin-Mook-Khan niet in Suriname is geboren. Ze heeft altijd al de voornaam Magdalena gedragen en wat verder opvalt, is dat bij haar een exacte geboortedatum wordt genoemd. Dat is vreemd, want in China geldt een andere jaartelling dan in Suriname. En van de meeste Chinese migranten is dan ook alleen een jaartal als geboortedatum bekend, zoals bij Lieuw Jen Tai. Een dochter van Sydney en Jacqueline weet te vertellen dat haar oma als 10-jarig meisje naar China is teruggekeerd, vermoedelijk vanuit Suriname. Zij kon ook een beetje Nederlands, terwijl Lieuw Jen Tai geen Nederlands sprak, alleen Chinees en Sranan Tongo. Het zou interessant zijn om te onderzoeken of zij in Suriname is geboren.
En zoals altijd, hebben we dankzij het schoonmaken en laten vertalen van de grafstenen meer informatie gekregen, maar zijn er ook weer nieuwe vragen naar boven gekomen.